شاخص‌های مورد استفاده در HSE

تعریف حادثه

HSE چیست؟

 

تعریف بخش‌های HSE

شکل 2 بخش‌های HSE (سلامت، ایمنی و محیط‌ زیست)

مهم‌ترین اهداف HSE

هدف از استقرار سیستم مدیریت HSE ارائه روشی است هدفمند بر پایه استانداردهای ISO45001 وISO14001 برای حصول اطمینان از اینکه مخاطرات ایمنی و بهداشتی و جنبه‌های محیط‌ زیستی بالقوه و بالفعل موجود به‌طور دقیق شناسایی، ارزیابی گردیده و به‌طور موثر مدیریت (کنترل یا حذف) می‌شوند.

مفهوم HSE-MS

HSE-MS  یا به عبارتی سیستم مدیریتی بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست، مجموعه‌ای متشکل از اجزاء بهم پیوسته در راستای تحقق اهداف معین بهداشت شغلی، ایمنی و زیست‌محیطی در یک سازمان در چارچوب برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل اجزاء.

تاریخچه HSE-MS

تاریخچه HSE-MS در ایران

نکات کلی در خصوص ساختار HSE-MS

به‌عنوان یک الزام قانونی برای سازمان‌ها، یک سیستم مدیریت HSE تضمین می‌کند که سیاست‌های مستند و اجرا شده وجود دارد. رفاه کارکنان باید از اهمیت بالایی برخوردار باشد؛ زیرا کارفرمایان مکانی امن برای کار آن‌ها فراهم می‌کنند. به‌همین‌ترتیب، یک سیستم مدیریت HSE نیز انتظارات مربوطه را از کارکنان دارد تا مسئولیت ایمنی خود را در محل کار بر عهده بگیرند. این مستلزم رفتاری است که سلامت و ایمنی خود یا دیگران را به خطر نیندازند. در نهایت پیروی از قوانین بین‌المللی برای HSE به جلوگیری از ضررهای مالی شخصی و شرکتی،‌ کاهش نیاز به مراقبت‌های پزشکی و کاهش خطرات مربوط به سلامت و ایمنی محیط‌کار کمک می‌کند. 

عناصر ‌کلیدی سیستم مدیریت HSE چیست؟

شکل 3 دوازده عنصر کلیدی سیستم مدیریت HSE

اجرای شیوه‌های سیستم مدیریتHSE  مستلزم داشتن عناصر کلیدی برای اطمینان از اجرای موفقیت‌آمیز و انطباق با مقررات است. در اینجا 12 عنصر مهم بیان می‌شود:
کنترل و ابلاغ اسناد ایمنی
سازمان‌ها باید یک سیستم قابل اعتماد و کارآمد برای توزیع آخرین پروتکل‌ها، استانداردهای ایمنی و سایر اسناد کلیدی برای ذینفعان داشته باشند. دسترسی آسان به چنین اطلاعاتی باعث کاهش شکاف‌های ارتباطی و بهبود وضعیت انطباق می‌شود.
مدیریت ریسک دستورالعمل‌های HSE
یک سیستم مدیریتی موفق بر تجزیه و تحلیل و مدیریت ریسک برای ترویج فرهنگ ایمنی فعالانه متمرکز می‌شود. این کار هم‌چنین می‌تواند شناسایی خطر، ارزیابی خطر و کنترل خطر را پوشش دهد. برای شناسایی موثر خطرات بالقوه در محیط‌کار، دانستن اینکه کارکنان در مواجهه با چه نوع خطراتی در محیط‌کار هستند، به رهبران و مدیران HSE اجازه می‌دهد تا مراحل بعدی مانند مدیریت تغییر و بهبود مستمر را تعیین کنند.
برنامه‌ریزی و مدیریت واکنش اضطراری
وجود رویه‌های عملیاتی استاندارد (SOP) در گزارش‌های اضطراری، عملیات نجات و وظایف پزشکی به جلوگیری از نگرانی غیر ضروری در زمان رویدادهای بی‌سابقه کمک می‌کند. هدف رهنمود‌های OSHA در مورد آمادگی و واکنش اضطراری، کمک به کارفرمایان برای آموختن و آماده‌سازی کارگران خود و اطمینان از تجهیز آن‌ها به دانش و تجهیزات لازم برای مقابله موثر با شرایط اضطراری است.
سیستم اسناد و مدارک
وقتی صحبت از حفظ یک سیستم مدیریتی کارآمد با ثبت سوابق خوب می‌شود، هیچ‌چیز بهتر از یک فرآیند مدیریت صحیح نیست. این به نحوه مستندسازی و سازماندهی هر برنامه، خط‌مشی و مجموعه‌ای از استانداردها مربوط می‌شود. زمانی که سازمان نیاز به انجام ممیزی‌های داخلی و نظارت منظم دارد، برای مدیریان HSE آسان‌تر خواهد بود تا بررسی کنند که آیا جزئیات از دست رفته، فقدان جلسات آموزشی و سایر مقررات کلیدی وجود دارد یا خیر؟
نظارت و اندازه‌گیری دستورالعمل‌های HSE
تنظیم معیارهای عملکرد به سازمان‌ها کمک می‌کند تا اثربخشی کنترل‌های ایمنی و نحوه اقدام کارگران بدای حفظ امنیت خود و دیگران را بررسی و اندازه‌گیری کنند. برخی از نمونه‌های این معیارها عبارتند از: نرخ آسیب زمان از دست رفته (LTIR)، نرخ کلی حادثه (TCIR) و نرخ اصلاح تجربه (EMR).
ایجاد چک‌لیست‌های استاندارد بازرسی ایمنی در بهینه‌سازی فرآیند و کیفیت بازرسی‌های HSE بسیار مفید است و به سازمان‌ها بینش و داده‌های مربوطه را در مورد نحوه عملکرد سیستم مدیریت HSE آن‌ها می‌دهد. در بیشتر موارد، این همانجایی است که می‌توان مدیریت حادثه را نیز در نظر گرفت.
برگزیدن اعضای تیم HSE
یک تیم اختصاصی از رهبران، مدیران و اعضای HSE کلید اجرای هدفمند و موثرتر سیستم مدیریتی سازمان است. نقش آن‌ها باید بر پیشگیری از حوادث و صدمات در محل کار و شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) را برای اندازه‌گیری اینکه آیا و چگونه به شرکت در دستیابی به محیط‌کاری ایمن کمک می‌کنند یا خیر، متمرکز باشد.
مدیریت انطباق
از آنجایی که عدم رعایت اصول ایمنی می‌تواند سبب آسیب مالی، آسیب به اعتبار سازمانی و اختلالات عملیاتی شود، نقش HSE در محل کار نیز وظایف مالی و قانونی یک سازمان را پوشش می‌دهد. در حالی که انجام ارزیابی‌های داخلی حرکت خوبی است. در نظر گرفتن شخص ثالث برای تعیین سطح انطباق ممکن است برای برخی تصمیم بهتری باشد.
مسئولیت‌پذیری نقش و تعهد رهبری
نقش‌ها و مسئولیت‌ها همراه با اهداف و مقاصد مدیریت و کارگران باید به وضوح مشخص شود تا همه بتوانند درک روشنی از نقش‌های فردی و مسئولیت‌پذیری خود داشته باشند. این را می‌توان با نوشتن سیاست‌هایی که در SOPها و توافق‌نامه‌های مکتوب مشخص شده‌اند، انجام داد.
به‌همین‌ترتیب، کارفرمایان نیز این صلاحیت را دارند که وظایف HSE کارگران را در شرح وظایف خود لحاظ کنند و در صورت لزوم اقدامات انضباطی را اجرا کنند.
بررسی منظم
جلسات منظمی را برنامه‌ریزی و ترتیب دهید که برای رسیدگی و بررسی سیاست‌های HSE فعلی طراحی شده‌اند تا فرصت‌هایی برای مدیریت و کارکنان برای همکاری در بهبود بیشتر سیستم کلی وجود داشته باشد. مهم‌تر از همه، اثربخشی طرح ارتباط ایمنی را برجسته کنید و ببینید آیا جنبه‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه بیشتری دارند. چنین مواردی هم‌چنین می‌تواند به انجام تجزیه و تحلیل علت ریشه‌ای (RCA)، تجزیه و تحلیل خطر شغلی (JHA) و موارد مشابه نیاز داشته باشد، بنابراین برای اجرای مؤثر، بهتر است به طور مرتب با افراد ذینفع تماس بگیرید.
یادگیری و آموزش
انجام آموزش سیستم مدیریت HSE با هدف آگاه نگه‌داشتن تیم‌ها و کارگران HSE، آماده و ماهر در رسیدگی به موقعیت‌های اضطراری، حوادث و سایر خطرات HSE است. برخی از نمونه‌های برنامه‌های آموزشی شامل ایمنی آتش‌سوزی، کمک‌های اولیه و طرح تخلیه است.
پیشرفت مداوم
برخی از حوادث و مسائل ممکن است همچنان وجود داشته باشد، بنابراین ادامه بررسی‌های داخلی روی خط‌مشی‌ها و برنامه‌ها مهم است. انجام ممیزی سیستم مدیریت HSE یکی از راه‌های انجام این کار، بررسی زمینه‌های بهبود و توصیه اصلاحات لازم در خط‌ مشی‌ها و فرآیندهای موجود برای کاهش خطرات احتمالی و بهبود کلی کاهش ریسک است.

مدیریت محیط‌ زیست و اقلیم
سازمان‌ها نیز مسئولیت دارند که تأثیر منفی خود را بر محیط‌زیست به حداقل برسانند. به‌همین‌ترتیب، ابتکاراتی نیز باید برای به حداکثر رساندن سهم مثبت آن‌ها با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش انتشار کربن و جلوگیری از آلودگی ناشی از عملیات تجاری انجام شود. یک سیستم مدیریت HSE موفق باید شامل سیاست‌های روشنی برای هدایت کارگران، پرسنل ایمنی و سایر ذینفعان باشد. علاوه بر این، چارچوب دیگری که شامل یک عنصر محیطی است، QHSE است.

اهمیت و مزایای سیستم HSE-MS

جدول 1 مزایای سیستم HSE-MS

شاخص‌های مورد استفاده در HSE

شاخص‌های آسیب و بیماری‌های شغلی بر اساس استاندارد OSHA

شاخص‌های ایمنی

ضریب تکرار حادثه (AFR)

ضریب تکرار حادثه، بیانگر تعداد حوادثی است که منجر به از دست رفتن زمان کاری در تعداد معین ساعت کاری در محدوده زمان خاص می شود.
الف: طبق نظر سازمان بین‌المللی کار (ILO) و موسسه استاندارد ملی آمریکا: موسسه استاندارد ملی آمریکا، ضریب یک میلیون ساعت کاری را برای سازمان‌های دارای 500 کارگر و بالاتر پیشنهاد کرده است.



ب: طبق نظر سازمان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آمریکا (OSHA): میزان وفور حادثه برابر است با تعداد حوادث ضربدر دویست هزار تقسیم بر جمع کل ساعات کار مفید کارگران.
سازمان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آمریکا، ضریب 200 هزار را برای سازمان‌هایی که زیر 100 نفر کارگر دارند پیشنهاد می‌کند.



عدد به‌دست آمده از فرمول‌های بالا که با نام ضریب تکرار حادثه شناخته می‌شود، به این معنا است که در مدت معین (منظور مدت معینی است که تعداد حوادث آن را در فرمول گذاشته و محاسبه کرده‌ایم) به‌ازای یک میلیون ساعت کاری (یا 200 هزار ساعت کار) این تعداد حادثه رخ داده است.
در تنظیم آمار و محاسبه ضریب تکرار حادثه، تعداد کارگران آسیب دیده‌ای منظور می‌شود که دست‌کم کارگر آسیب دیده 24 ساعت تحت درمان بوده یا استراحت داشته است.
در صورتی که ضریب تکرار حادثه در کارخانه یا کارگاهی بین صفر تا ده باشد، آن کارخانه از نظر رعایت اصول ایمنی خیلی خوب بوده است.

ضریب شدت حادثه (ASR)

ضریب شدت حادثه نمایانگر روزهای کار تلف شده است.
الف: طبق نظر سازمان بین‌المللی کار (ILO): ضریب شدت حادثه از تقسیم مجموع روزهای تلف شده به‌علت حادثه در یک مدت معین ضربدر هزار تقسیم بر جمع کل ساعات کار مفید کارگران در همان مدت معین به‌دست می‌آید.



ب: طبق نظر انجمن آمریکایی بررسی حوادث: ضریب شدت حادثه از تقسیم مجموع روزهای تلف شده به‌علت حادثه در یک مدت معین ضربدر یک میلیون تقسیم بر جمع کل ساعات کار مفید کارگران در همان مدت معین به‌دست می‌آید.


ج: طبق نظر سازمان ایمنی و بهداشت آمریکا (OSHA): ضریب شدت حادثه از تقسیم مجموع روزهای تلف شده به‌علت حادثه در یک مدت معین ضربدر دویست هزار تقسیم بر جمع کل ساعات کار مفید کارگران در همان مدت معین به‌دست می‌آید.

عدد به دست آمده از فرمول‌های بالا که به‌عنوان ضریب شدت حادثه شناخته می‌شود، به این معنا است که در مدت معین به ازای هر 1000 ساعت کار (یا طبق فرمول انجمن آمریکایی بررسی حادثه یک میلیون و طبق نظر سازمان ایمنی و بهداشت آمریکا دویست هزار) کل آن شرکت این مقدار روز توقف تولید داشته است.
برای هر نوع از کار افتادگی یا آسیب تعداد روزهای معینی در نظر گرفته شده است که بایستی به جداول مربوطه مراجعه نمود. هم‌چنین به توصیه کنفرانس بین‌المللی آمارگران در سال 1974 روزهای تلف شده مربوط به فوت هر کارگر معادل 7500 روز می‌باشد.
در صورتی که ضریب شدت حادثه در کارخانه یا کارگاهی زیر یک باشد، آن کارخانه از نظر رعایت اصول ایمنی خوب بوده است.

ضریب میزان بروز حادثه (IR)

از طرف سازمان بین‌المللی کار برای سازمان‌هایی که محاسبه ضریب تکرار و ضریب شدت حادثه، به‌علت نبود اطلاعات لازم در مورد مجموع ساعات کار کلیه کارگران و روزهای تلف شده به‌علت حادثه، مقدور نمی‌باشد، محاسبه این میزان پیشنهاد شده است.



عدد به‌دست آمده از فرمول بالا که به‌عنوان میزان بروز حادثه شناخته می‌شود به معنای این است که به‌ازای هزار ساعت کاری از مجموع کارگران موجود در یک سازمان چند نفر آن‌ها دچار حادثه شده‌اند و وقوع حادثه در سازمان به‌ازای هزار ساعت کاری چقدر شایع است.
نحوه محاسبه: مجموع حوادث در مدت معین ضربدر هزار تقسیم بر حد متوسط کارگران در معرض خطر در همان مدت معین

ضریب شدت-تکرار حادثه (FSI)

ضرایب ضریب تکرار حادثه و ضریب شدت حادثه به تنهایی برای مقایسه عملکرد وضعیت ایمنی و بهداشت شرکت‌ها کافی نیست. لذا، در بررسی مقایسه‌ای از شاخص شدت-تکرار حادثه استفاده می‌شود که حاصل ترکیب ضریب شدت حادثه و ضریب تکرار حادثه می‌باشد.
نحوه محاسبه FSI: جذر تکرار حادثه در شدت حادثه بخش بر هزار

جدول 2 تفسیر نتیجه FSI

عدد به‌دست آمده از فرمول بالا نشان‌دهنده آن است که به‌ازای هزار ساعت کاری مضرب شدت و تکرار حادثه چه تغییراتی داشته‌اند. به عبارت دیگر، تغییرات هر یک از این ضرایب را در هم ضرب نموده و اثر این تغییرات را نشان می‌دهد. به این معنا که در یک ماه شاید شاخص تکرار حادثه عدد بالایی باشد ولی چون میزان استراحت حاصل از حوادث کم بوده شدت حادثه عدد بالایی به‌دست نیامده باشد. در اینصورت، تکرار حادثه به تنهایی نمی‌تواند معیار خوبی برای نشان دادن وضعیت ایمنی در آن ماه باشد و بهتر است ترکیبی از شدت و تکرار را به‌عنوان معیار انتخاب کرده و تفسیر نمائیم و نیز در ماهی که تعداد حوادث کم بوده و عدد تکرار حادثه عدد پائینی است ممکن است حادثه فوت یا نقص عضوی به‌وقوع پیوسته باشد که منجر به بالا رفتن عدد شدت حادثه در آن ماه شده باشد. برای نشان دادن بهتر وضعیت ایمنی در آن ماه شایسته است از شاخص شدت تکرار حادثه استفاده شود.
در صورتی که ضریب تکرار-شدت حادثه در کارخانه یا کارگاهی زیر یک دهم (0.1) باشد، آن کارخانه از نظر رعایت اصول ایمنی خوب بوده است.

ضریب T ایمن (Safe-T-Score)

شاخصی است آماری و بدون واحد که می‌گوید عملکرد ایمنی سازمان در یک بازه زمانی معین، بر اساس ضریب تکرار حادثه جدید و قدیم به‌ازای تعداد ساعت کاری معین به چه شکل بوده است:

 جدول 3 تفسیر نتیجه safe-T-score

- شاخص حوادث قابل ثبت
- شاخص تکرار حوادث منجر به خسارات مالی
- ضریب هزینه حوادث
- ضریب تکرار حریق
- ضریب شکستگی خط لوله
- ضریب واژگونی / تصادف نفتکش‌ها
- ضریب تعداد ممیزی‌های ایمنی
- شاخص‌های آموزش ایمنی
- شاخص‌های ارزیابی ریسک
- شاخص انجام اقدامات کنترلی

شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI)

هدف اصلی از اندازه‌گیری عملکرد ایمنی و بهداشت

تهیه اطلاعات لازم در رابطه با میزان پیشرفت و شرایط کنونی استراتژی‌ها، فرایندها و فعالیت‌ها می‌باشد که یک سازمان به‌منظور کنترل خطرات بهداشتی و ایمنی انجام می‌دهد.

شاخص‌های عملکرد ایمنی  
۱. شاخص‌های پیشرو: اقدامات سازمان در خصوص پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع حوادث
۲. شاخص‌های پسین: عملکرد سازمان بعد از وقوع رویداد به‌منظور کاهش عوارض و عواقب آن

برای اینکه شاخص‌های کلیدی، عملکرد مناسبی داشته باشند، علاوه بر ویژگی‌های ضروری برای شاخص‌های عملکرد، این شاخص‌های بایستیSMART  باشند.
SMART راه خوبی برای اعلان شاخص‌های کلیدی عملکردی می‌باشد؛ زیرا به‌عنوان یک چهارچوب جامع برای تصمیم‌گیری درباره انتخاب شاخص‌های کلیدی عملکرد محسوب می‌گردد. معیارSMART  ترکیب شده عبارات S:Specific مشخص، M:Measurable قابل اندازه‌گیری،A:Achievable  دارای قابلیت دسترسی،R:Realistic  واقع‌گرایانه، و T:Time frame دارای زمان است. 

مطلب پایانی

یکی از بیشترین دلایل وقوع حوادث محیط‌کار بر اساس گزارش‌ها، خطای نیروی انسانی است، از این رو بررسی و ارزیابی ریسک‌های مربوط به خطای انسانی کارکنان، بر عهده سیستم شاخص ایمنیHSE  می‌باشد.
امروزه اهمیت رعایت شاخص ایمنی در دستیابی به کارایی سازمان بسیار دخیل است. ایمنی شرط اولیه محیط‌کار است. حتی می‌توان گفت علت اصلی پیدایش سیستم‌های شاخص ایمنی و بهداشت، ایجاد راهی برای رعایت مقررات اجباری است، که روز به روز سختگیرانه‌تر می‌شوند.
ایمنی و بهداشت، به سیستم مدیریت فعالی نیاز دارد، چرا که ایمنی و بهداشت را نمی‌توان از طریق مقررات اجباری یا توسط یک فرد به تنهایی تامین کرد.

مطالب مرتبط:

سازمان بهداشت جهانی

سازمان بین المللی کار

ارزیابی ریسک کیفی

علائم ایمنی و بهداشت در محیط کار

تاریخچه و اهمیت ایزو 14001

جزوه بررسی حادثه

HSE چیست؟