بستن
آموزش ارزیابی ارگونومیک پوسچر به روش QEC
در ادامه معرفی انواع روش های ارزیابی پوسچر، در این مقاله سعی داریم تا به معرفی روش QEC بپردازیم که در آن طیف وسیعی از مواجهه کارگر با اختلالات اسکلتی عضلانی را می توان ارزیابی کرد. با ما همراه باشید...
اختلالات اسکلتی عضلانی به شرایطی گفته می شود که عضلات، تاندون ها و اعصاب آسیب دیده و علایم به صورت درد، ناراحتی یا بی حسی در اندام ظاهر می شود.
اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار، آسیب هایی هستند که در اثر انجام کارهای فیزیکی و در طول زمان ایجاد می‌شوند و یکی از عمده ترین عوامل از دست رفتن زمان کار، افزایش هزینه ها و آسیب های انسانی به شمار می‌روند.
روش های مختلفی برای ارزیابی پوسچرهای کاری در علم ارگونومی وجود دارد (مانند: RULA، REBA، ROSA) که در این بخش به معرفی روش QEC می پردازیم.
روش های مختلفی برای ارزیابی پوسچرهای کاری در علم ارگونومی وجود دارد (مانند: RULA، REBA، ROSA) که در این بخش به معرفی روش QEC می پردازیم.
اختلالات اسکلتی عضلانی با پوسچر کار رابطه ای نزدیک دارند؛ اهمیت پوسچر مناسب هنگام کار از زمان رامازینی مورد توجه قرار داشته است. در بین عوامل و ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار، پوسچر نامطلوب از جمله مهم ترین آنها محسوب می شود.
با وجود این که علم و فناوری وظایف شغلی را به سمت اتوماسیون سوق می دهد، تقریبا در همه ی مشاغل فعالیت ها به علت وضعیتی که به بدن می دهند موجب ایجاد فشار می شوند. علت بیش از نیمی از غیبت ها در محیط کار، اختلالات اسکلتی عضلانی است.
موسسه ایمنی و سلامت شغلی(NIOSH)، بیماری ها و عوارض شغلی ناشی از کار را براساس اهمیت آنها از نظر شیوع، شدت و امکان پیشگیری طبقه بندی نموده است که در آن WMSDs پس از بیماری های تنفسی شغلی در رتبه دوم قرار دارد.
بر پایه تحقیقات انجام گرفته شده بر خلاف گسترش فزاینده ی فرایندهای مکانیزه و خودکار، اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار (WMSDs) یک مشکل عمده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی در همه ی جوامع است و از جمله مهم ترین مسائلی است که ارگونومیست ها در سراسر جهان با آن روبرو هستند.
ریسک فاکتورهای گوناگونی در وقوع این آسیب ها نقش دارند که می توان آنها را به ریسک فاکتورهای ارگونومیکی و فیزیکی نظیر پوسچر نامناسب و کارهای توام با حرکات تکراری (پوسچر استاتیک و ثابت)، نیرو(بلند کردن، کشیدن و حمل بارهای سنگین)، عوامل محیطی(گرما، سرما)، عوامل روانی، فردی(سن، جنسیت، قد و..)، سازمانی، ارتعاش تمام بدن، عدم فرصت کافی جهت استراحت بین مراحل کار، سرعت زیاد انجام کار، نوبت کاری و... می باشد.
در حال حاضر با بررسی منابع گوناگون می توان بسیاری از مشکلات مطرح شده در محیط کار را با استفاده از شیوه های ارگونومیکی از میان برداشت؛ زیرا ارگونومی مطالعه ی چگونگی اثر مقابل انسان با محیط کار در جهت دستیابی به اهداف می باشد.
لذا کاربرد ارگونومی در طراحی فرایندها و نظام های مکانیکی تاثیر شایان توجهی بر افزایش تولید، کاهش هزینه های درمانی و پزشکی، کاهش فشارهای روانی، افزایش رضایت شغلی، افزایش بهره وری و به طور کلی افزایش منابع ملی و منافع اقتصادی دارد.
جنایدی و همکاران بر این باورند که اختلالات اسکلتی عضلانی عامل اصلی آسیب منابع انسانی نیروی کار، کاهش بهره وری و زیان های اقتصادی هستند که این اختلالات دلیل یک سوم در خواست های غرامت برای مشکلات ناشی از کار می باشند. بر اساس گزارش معاونت درمان سازمان تامین اجتماعی در سال های 1370 تا 1373 بیماری های اسکلتی عضلانی علت 14.4% از کار افتادگی های کلی در کشور بوده است که در این زمینه پس از بیماری های مغز و اعصاب (16.8%) ، بیماری های روانی (16.1%) و سرطان ها (16% ) رتبه چهارم را داشته است. بر اساس گزارش این معاونت، در سال 1379 بیشترین تعداد مراجعات به کمیسیون پزشکی بدوی سازمان تامین اجتماعی به علت ناراحتی اسکلتی عضلانی بوده است.
بنابراین؛ بهبود پوسچر بر ارتقاء سلامت،کاهش استرس و کاهش ناراحتی هنگام کار موثر است و همچنین بهبود پوسچر از نظر راندمان کار و عملکرد شغلی نیز عاملی پر اهمیت دانسته می شود. بهترین پوسچر، پوسچری است که در آن کمترین فشار وضعیتی بر بدن تحمیل می شود.
در حال حاضر شیوه های گوناگونی برای شناسایی و ارزیابی ریسک مواجهه شغلی با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی- عضلانی وجود دارد؛ این شیوه ها شامل :
• شیوه های مشاهده ای
• شیوه های دستگاهی یا مستقیم
• شیوه های خود گزارشی
• شیوه های روانی فیزیولوژیک
روش ارزیابی سریع مواجهه (QEC)
روش ارزیابی سریع مواجهه (QEC) یکی از روش های ارزیابی است که امکان ارزیابی مواجهه ی کارگر با طیفی از ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی عضلانی را فراهم می آورد.
QEC با یک نگرش فراگیر امکان ارزیابی مواجهه کارگر با طیف گسترده ای از ریسک فاکتورهای WMSDs را فراهم می آورد.
بر پایه روش QEC اندام های بدن بر اساس وضعیت هایی که ممکن است داشته باشند، دسته بندی شده و یک کد مخصوص می گیرند. با ثبت حالت های مختلف قرار گرفتن در هنگام کار می توان به خطرات اسکلتی عضلانی کار پی برد و اقدام به پیشگیری نمود.
برخی کارکرد های اصلی روش QEC عبارتند از:
-شناسایی ریسک فاکتورهای آسیب های اسکلتی – عضلانی در چهار ناحیه گردن، كمر، شانه یا بازو، مچ دست یا دست
-ارزیابی سطح خطر مواجهه با ریسک فاکتورهای آسیب های اسکلتی – عضلانی در چهار ناحیه مذکور
-پیشنهاد اقدامات لازم برای کاهش سطح مواجهه با ریسک فاکتورها
-ارزیابی اثر بخشی برنامه مداخله ارگونومیک در محیط کار
-افزایش آگاهی مدیریت، مهندسان، طراحان، کارشناسان ایمنی و بهداشت کار و کارگران در زمینه ریسک فاکتورهای آسیب های اسکلتی – عضلانی در چهار ناحیه یاد شده
-مقایسه سطح مواجهه با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی – عضلانی میان کارگرانی که کاری مشابه را انجام می دهند یا میان گروه های شغلی متفاوت.
برخی از مزایای روش QEC شامل موارد زیر است:
اثر ترکیبی ریسک فاکتورهای گوناگون و تعامل آنها در بروز آسیب های اسکلتی – عضلانی در این روش ارزیابی می شود.
-روشی که برای گستره ی وسیعی از مشاغل، وظایف و شرایط قابل کاربرد است.
-اعتبار بین مشاهده گر در این روش قابل قبول بوده و در حد متوسط است.
-اعتبار درون مشاهده گر در روش QEC بالاست.
-حساسیت این روش برای ارزیابی وضعیت استقرار بدن در کارهای مختلف بالاست.
-ارزیابی سریع در روش QEC
-روایی روش QEC نسبتا بالاست.
-کاربرد ساده و نیاز به حداقل لوازم و ابزار
مراحل ارزيابي سطح مواجهه در روش QEC
1: تعیین اولویت ها
در ابتدا لازم است مشخص شود کدام شغل یا وظیفه در اولویت ارزیابی قرار می‌گیرند.
گزارش کارگران، سرپرست کارگاه یا مدیریت از مشکلات اسکلتی-عضلانی، غیبت از کار و بهره وری پایین می تواند در این زمینه راه گشا باشد.
گاهی نیز می توان به وسیله بررسی میدانی شیوع آسیب های اسکلتی-عضلانی در واحد ها، مشاغل و یا کارگران مختلف را مطالعه کرد و سپس بر اساس نتایج به دست آمده اولویت ارزیابی ها را تعیین نمود.
2: انجام ارزیابی
در روش QEC پارامترهای مورد نظر در یکی از لحظاتی که کارگر مشغول انجام وظیفه است، ثبت می شوند. این لحظه زمانی است که کارگر در بدترین وضعیت ممکن قرار دارد.
لازم به توضیح است که بدترین وضعیت ممکن برای بسیاری از اندام های بدن به طور همزمان اتفاق نمی افتد. این موضوع باعث می‌شود که در روش QEC به عنوان مثال ارزیابی وضعیت کمر الزاما همزمان با ارزیابی شانه یا بازو انجام نشود.
الف) ارزیابی ناحیه کمر:
برای ارزیابی پوسچر کمر سه سطح تعریف شده است(شکل1):
• A1: پوسچر کمر طبیعی بوده و انحراف قابل توجهی از حالت خنثی مشاهده نمی شود (خمش یا کشش، پیچش یا خمش به پهلو کمتر از 20 درجه است).
• A2: پوسچر کمر از حالت طبیعی خارج شده و خمش و پیچشی متوسط در این ناحیه مشاهده می شود (خمش یا کشش، پیچش یا خمش به پهلو بیش از 20 درجه و کمتر از 60 درجه می باشد).
• A3: پوسچر کمر به شدت از حالت طبیعی خارج شده و خمش یا پیچشی شدید در این ناحیه مشاهده می شود (خمش یا پیچش بیش از 60 درجه و نزدیک به 90 درجه است).
شکل1. سطوح ارزیابی پوسچر کمر
ارزیابی حرکت کمر در کارها یا وظیفه های حمل دستی بار در سه سطح B1،B2 و B3 انجام می گیرد.
این سطوح تعداد دفعاتی را نشان می‌دهند که لازم است شخص هنگام انجام وظیفه خم شود یا بچرخد. گاهی ممکن است در یک چرخه کار چندین سطح از سطوح یاد شده مشاهده شوند.
• B1: حرکت کمر گهگاهی و به ندرت انجام می شود (حدود سه بار در یک دقیقه).
• B2: حرکت کمر اغلب و به تعداد متوسط انجام می‌شود (حدود ۸ بار در یک دقیقه).
• B3: حرکت کمر به تعداد زیاد انجام می شود (حدود ۱۲ بار در دقیقه و بیشتر).
برای کار یا وظیفه‌ای غیر از حمل دستی بار نظیر کارهای نشسته و ایستا و کارهای تکراری که در وضعیت ایستاده یا نشسته انجام می شوند سطوح B1 تا B3 مطرح نبوده بلکه ارزیابی حرکت کمر در دو سطح B4 و B5 انجام می شود.
• B4: در بیشتر زمان کار، پوسچر کمر ایستا و ثابت (استاتیک) نمی باشد.
• B5: در بیشتر زمان کار، پوسچر کمر ایستا و ثابت (استاتیک) است.
ب) ارزیابی ناحیه شانه و بازو:
ارزيابی پوسچر ناحيه ی شانه یا بازو در لحظه ای انجام مي گيرد كه اين ناحيه بدترين پوسچر را داشته باشد و بيشترين فشار را تحمل می كند.
برای ارزيابی پوسچر ناحيه ی شانه یا بازو سه سطح C1 ،C2 و C3 تعريف شده است:
-C1: هنگامي كه كار در ارتفاع كمر يا پايين تر از آن انجام می شود.
-C2: هنگامي كه كار در ارتفاع سينه انجام می شود.
-C3: هنگامي كه كار در ارتفاع شانه ها يا بالاتر انجام می شود.
ارزيابي حركت شانه یا بازو در سه سطح به شرح زير انجام می شود:
•D1: به ندرت (حركت های منقطع بازو).
•D2: اغلب (حركت های منظم بازو كه همراه با وقفه هایی است).
•D3: زياد (حركت هاي مداوم بازو).
پ) ارزیابی ناحیه مچ دست یا دست:
براي ارزيابی پوسچر اين ناحيه دو سطح E1 و E2 به شرح زير تعريف شده است(شکل2):
-E1: مچ دست هنگام كار تقريباً مستقيم است.
-E2: مچ دست هنگام كار از حالت مستقيم و طبيعی خارج شده و خمش یا پيچش يا چرخش يا انحراف به سمت زند زيرين يا زبرين مشاهده می شود.
شکل2. سطوح ارزیابی مچ دست یا دست
ارزيابي حركت مچ دست یا دست در سه سطح به شرح زير انجام می شود:
•F1 : حركت های لحظه ای 10 بار در دقيقه يا كم تر.
•F2 : حركت های تكراری 11 تا 20 بار در دقيقه.
•F3 : حركت های تكراری بيش از 20 بار در دقيقه.
سه سطح ياد شده مربوط به حركت مچ دست یا دست بوده و حركت انگشتان را شامل نمی شود.
ت) ارزيابی ناحيه ی گردن:
پوسچر گردن هنگامی به شدت خميده يا چرخيده در نظر گرفته می شود كه زاويه ی خمش يا پيچش گردن نسبت به تنه بيش از 20 درجه باشد. بدين ترتيب، ارزيابي ناحيه ی گردن در سه سطح به شرح زير انجام می شود:
-G1: هنگام انجام كار خمش يا چرخش شديد گردن مشاهده نمی شود.
-G2: هنگام انجام كار گهگاهی خمش يا چرخش شديد گردن مشاهده می شود.
-G3: هنگام انجام كار به طور پيوسته خمش يا چرخش شديد گردن مشاهده می شود.
فرم مورد استفاده در ارزیابی سطح مواجهه ی نواحی گوناگون بدن با ریسک فاکتورهای آسیب های اسکلتی-عضلانی در روش QEC
از آنجا كه در روش QEC پاسخ های ذهنی و قضاوت كارگر در مورد وظيفه ی خود بخشي از فرايند ارزيابي سطح مواجهه با ريسك فاكتورهای آسيب های اسكلتی-عضلانی را تشكيل می دهد، پس از انجام ارزيابی نواحی چهارگانه به وسيله ی واكاوگر، از كارگر خواسته می شود به پرسش هايی در اين زمينه پاسخ گويد.
فرم ارزیابی دریافت و قضاوت کارگر از کار خویش
3: امتیازگذاری
در روشQEC، امتياز مواجهه برای هريك از نواحی چهارگانه براساس تعامل ميان ريسک فاكتورهای گوناگون تعيين می شود.
امتيازگذاری سطح مواجهه براساس تركيب ريسك فاكتورهای شناسايی شده به وسيله ی واكاوگر برای نواحی چهارگانه بدن (A تا G) و قضاوت كارگر (a تا e) انجام می شود.
برای تعيين امتياز مواجهه در روش QEC، از برگه ی امتيازگذاری استفاده می شود.
برای هريك از نواحي چهارگانه بدن جدول امتيازگذاری جداگانه ای وجود دارد.
با استفاده از فرم تكميل شده ی ارزيابي سطح مواجهه كه به وسيله ی واكاوگر تهيه شده است و فرم تكميل شده ی ارزيابي قضاوت كارگر، امتيازگذاری برای هريک از نواحی چهارگانه به طور مجزا انجام می شود.
آن گاه امتياز كل سطح مواجهه محاسبه می گردد.
برگه امتیازگذاری در روش QEC
با تقسيم امتياز بدست آمده بر حداكثر امتياز ممكن براي ناحيه ی كمر(56)، می توان سطح مواجهه براي اين ناحيه را ارزيابی نمود.
با تقسيم امتياز به دست آمده بر حداكثر امتياز ممكن براي ناحيه ی شانه یا بازو(56) می توان سطح مواجهه براي اين ناحيه را ارزيابی نمود.
با تقسيم امتياز به دست آمده بر حداكثر امتياز ممكن براي ناحيه ی مچ دست یا دست(46)، می توان سطح مواجهه براي اين ناحيه را ارزيابی نمود.
با تقسيم امتياز بدست آمده بر حداكثر امتياز ممكن براي ناحيه ی گردن(18)، مي توان سطح مواجهه برای اين ناحيه را ارزيابی نمود.
براي محاسبه ی امتياز مواجهه در كل بدن، امتياز مربوط به تك تك نواحي چهارگانه با يكديگر جمع می شوند و سپس عدد حاصل بر حداكثرامتياز ممكن براي كل بدن تقسيم می گردد.
لازم به ذكر است كه حداكثر امتياز ممكن برای كارها يا وظايف حمل دستي بار برابر با 176 و برای ساير كارها يا وظايف برابر با 162 می باشد.
هرچه درصد به دست آمده بزرگ تر باشد، مواجهه ی كارگر با ريسك فاكتورهای آسيب های اسكلتي- عضلاني شديد تر بوده و احتمال رخداد اين آسيب ها در ناحيه ی موردنظر بيشتر است، درنتيجه انجام اقدام های اصلاحی جهت كاهش سطح مواجهه از ضرورت بيشتری برخوردار است.
4: تفسیر نتایج و اولویت بندی
الف) ارزیابی سطح مواجهه برای هریک از نواحی چهارگانه:
امتیاز های تعیین شده برای نواحی چهارگانه ی بدن براساس جدول به چهار دسته شامل پایین، متوسط، بالا و بسیار بالا تقسیم می‌شود و بر این پایه ارزیابی انجام می‌گیرد.
ارزیابی سطح مواجهه در نواحی چهارگانه براساس امتیاز محاسبه شده
امتیاز مواجهه برای ارتعاش، سرعت انجام کار و استرس براساس جدول ارزیابی می شود. هنگامی که امتیاز در گروه متوسط، بالا یا بسیار بالا قرار می‌گیرد، سطح مواجهه می‌بایست کاهش یابد.
ارزیابی سطح مواجهه برای ارتعاش، سرعت انجام کار و استرس
ب) ارزیابی سطح مواجهه برای کل بدن:
براساس آخرین مطالعات موجود، سطح مواجهه ی کارگر با ریسک فاکتورهای اسکلتی-عضلانی برپایه ی امتیاز کل به دست آمده به صورت زیر ارزیابی می‌شود.
ارزیابی مواجهه برای کل بدن
5: مداخله ارگونومیک و ارزیابی مجدد
کاهش شیوع و بروز اختلالات اسکلتی-عضلانی مرتبط با کار نیازمند توجه به تمام عوامل و ریسک فاکتورهای مربوطه است. عواملی که می بایست مدنظر قرار گیرند و در صورت نیاز اقدام های اصلاحی بر روی آن ها انجام شود عبارتند از:
• ماهیت کار یا وظیفه
• نیازمندی های کار
• ابزار، وسایل، تجهیزات و ایستگاه کار
• سازماندهی کار
• عوامل محیطی
پس از انجام هر برنامه مداخله ای، انجام ارزیابی مجدد الزامی است.
به طور کلی، می‌توان گفت که ارزیابی مواجهه و نتایج ارزیابی پیش از مداخله مجدد الزامی است.
با مقایسه نتایج ارزیابی پیش از مداخله و نتایج ارزیابی مجدد پس از مداخله می‌توان اثربخشی اقدام های اصلاحی را تعیین نمود و در صورت نیاز نسبت به تجدید نظر در برنامه ی مداخله و بهبود شرایط کار اقدام کرد.
مطالب مرتبط
مطالب مرتبط
آموزش ارزیابی ارگونومیک مشاغل اداری با استفاده از روش ROSA
ارزیابی پوسچر به روش REBA
ارزیابی پوسچر به روش RULA
منابع:
David G, Woods V, Li G, Buckle P. The development of the Quick Exposure Check (QEC) for assessing exposure to risk factors for work-related musculoskeletal disorders. Applied ergonomics.
2008 Jan 1;39(1):57-69
https://acgih.ir/postural-assessment-method-qec/
رشيدي رجب, ركرك عاطفه, مهدوي سكينه, حق شناس دارونه زهرا, الماسيان محمد. بررسي اختلالات اسکلتي عضلاني به روش QEC در بين جوشکاران شهر خرم آباد در سال 1394.
