کتاب حدود مجاز مواجهه شغلی ویرایش پنجم
دستیابی به سلامت حق اساسی آحاد جامعه ازجمله کارگران و کارکنان مشاغل مختلف است. رشته بهداشت حرف های به منظور تأمین این حق اساسی در جهت حرکت به سمت عدالت اجتماعی و حفظ کرامت اقشار زحمتکش جامعه فعالیت می نماید. بهداشت حرفه ای علم و فنی است که با پیشبینی، شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور شغلی، در جهت تأمین، حفظ و ارتقاء بالاترین سطح سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کارکنان تمام مشاغل تلاش می کند. مسئولیت نظارت بر اجرای برنامه ها و طرح های بهداشت حرفه ای در محیط های کاری کشور به عهده مرکز سالمت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است و از مهمترین سیاستهای اصلی بهداشت حرفه ای در ایران تحقق اهداف عالی بهداشتی اشاره شده در قانون اساسی کشور و تأمین، حفظ و ارتقاء سطح سلامت و کیفیت نیروی انسانی جهت دستیابی به توسعه پایدار مندرج در سند چشمانداز توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور و نقشه جامع علمی در بخش سالمت است. بر اساس آمارهای منتشره از مرکز آمار ایران، بالغ بر20 میلیون نفر شاغل در بیش از 3 میلیون واحد شغلی در حال فعالیت هستند که از این تعداد، عمدتاً 45 درصد نیروی کاردر بخش های خدماتی، 30 درصد در بخش کشاورزی و 25 درصد در بخشهای صنعتی شاغل هستند که به شکلهای مختلف در معرض عوامل زیان آور بهداشتی ناشی از فعالیت کاری قرار دارند.اندازهگیری مواجهه با عوامل زیان آور محیط کار، پیشنیاز برنامه های مهمی چون تدوین و اجرای برنامه های کنترل عوامل زیان آور محیط کار، استقرار سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت حرفهای در محیطهای کار(ISO45001) ، معاینات شغلی بدو استخدام و دورهای، تعیین صفت سخت و زیان آوری مشاغل، آموزش های بهداشت حرفه ای به شاغلین و درنهایت انتخاب و استفاده بهینه از وسایل حفاظت فردی است. پس از اندازه گیری های انجام شده برای ارزیابی نتایج، نیاز به معیارهای قضاوت خواهد بود. لذا تدوین حدود مجاز ملی برای آلاینده های محیط کار امری لازم و اجتناب ناپذیر است تا ضمن توصیه های لازم ضوابط مشخص و واحدی برای کنترل عوامل زیان آور محیط کار در اختیار ارائه کنندگان خدمات بهداشت حرفه ای، کارفرمایان، صاحبان مشاغل و صنایع و کارکنان قرار گیرد.از سال 1370 در راستای صیانت از سلامت شاغلین، وزارت بهداشت با جلب مشارکت گروهی از متخصصین بهداشت حرفهای کشور و بر مبنای منابع علمی معتبر بین المللی و در نظر گرفتن ملاحظات بومی، برای اولین بار اقدام به تدوین حدود مجاز مواجهه شغلی نموده است. در طول دههای مراکز و سازمانهای قانونی و تحقیقاتی متعددی در کشورهای مختلف، حدود مجاز مواجهه شغلی را به صورت راهنما و کتاب ارائه نموده اند که عمدتاً در کشورهای مختلف دنیا موردپذیرش قرارگرفته و یا مبنایی برای تدوین استاندارد ملی بوده است. پس از تعیین و ابلاغ حدود مجاز مواجهه شغلی و بعد از دوره های زمانی مشخص به دلایلی ازجمله تغییر قوانین بین المللی یا ملی، دعاوی قضایی، تقاضای جامعه، تغییر و اصلاح فرایندهای تولید و سطح فناوری، اهمیت روزافزون معضلات جهانی نظیر مسائل زیست محیطی، ارتقاء سطح دانش و مهارتهای علمی درزمینه روش ها و فنون آزمایشگاهی، ارتقاء سطح فنون آماری مورد استفاده به ویژه در مطالعات اپیدمیولوژی، افزایش ارتباطات و تبادل اطالعات در بعد جهانی، تفاوتها در قابلیت تحمل ریسک و سهولت دسترسی به نتایج دادههای مربوط به حدود مجاز مواجهه شغلی سایر کشورها، لازم است که این حدود بر اساس تغییرات و اصلاحات مورد اشاره بازنگری شده و بهروز رسانی شوند. بررسی ها نشان می دهد حدود مجاز مواجهه شغلی با عناوین متنوع در کشورهای مختلف در دورههای زمانی بین 3الی 5 سال بازنگری میشوند. باتوجه به لازم الاجرا بودن این حدود مجاز در کشور، مطابق تبصره یک ماده واحده قانون اصالح بند 2 ماده 1 قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، ماده 85 قانون کارو سایر مقررات اشاره شده در بخش مستندات قانونی و استفاده از آن توسط کارشناسان، متخصصین و محققین به عنوان معیار قضاوت و تصمیمگیری در مورد سهم و نقش عوامل زیان آور شغلی در مدیریت ریسک محیط کار، اهمیت به روز رسانی آن دو چندان میگردد.
ویرایشهای قبلی منتشرشده حدود مجاز مواجهه شغلی (OEL)در کشور مربوط به سالهای 1374 ، 1382 ،1391و 1395بوده است و اینک ویرایش پنجم آن (1400) ارائه میگردد.بهم نظورتهیه ویرایش پنجم در گام نخست، بروز رسانی نسخه چهارم بر مبنای نسخه 2021-TLV منتشره توسط ACGIH در مرکز سلامت محیط و کار انجام شد. سپس یک فراخوانی عمومی با هدف ایجاد فرصت برابر همکاری و اعلام نظر برای کلیه متخصصین و افراد خبره علمی، اجرایی و صنعتی انجام شد. در مرحله بعد نظرات حدود 60 نفر از متخصصان درباره نسخه پیشنویس اولیه اخذ گردید و کارگروه های تدوین حدود مجاز مواجهه شغلی با عضویت متخصصین و افراد خبره و باسابقه با رعایت سهم نسبی تخصص های موردنیاز تشکیل شد که شامل کارگروه: عوامل شیمیایی، سم شناسی و حدود مجاز مواجهه شغلی - وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی نشانگرهای زیستی، عوامل بیولوژیکی، عوامل فیزیکی و ارگونومی تشکیل گردید. وظیفه اعضاء کمیته بررسی مستندات داخلی و بین المللی و ارائه نقطه نظرات در خصوص حدود مجاز مواجهه شغلی با عوامل زیان آور فیزیکی، شیمیایی و ریسک فاکتورهای ارگونومی ترجمه شده و انطباق آن با شرایط کشور از نظر داشتن قابلیت اجرا و مقررات جاری بوده است. اعضای کارگروههای مذکور شامل اعضای هیئت علمی با رشته های مرتبط دانشگاهی، نمایندگانی از کارشناسان و بازرسان با تجربه وزارت بهداشت و نیز کارشناسان و خبرگان بخش صنعت و سازمانهای ذینفع بوده اند. مرکز سلامت و محیط و کار وزارت بهداشت و درمان وظیفه ترجمه متن، راهبری و هماهنگی های لازم بین کارگروهها و جمع بندی نتایج کار را عهده دار بوده است.تدوین حدود مجاز مواجهه شغلی عوامل زیان آور باید اساساً منطبق بر پژوهشهای فراگیر و مستمر باشد. اما اغلب، محدودیتهای تحقیقاتی و مالحظات اجرایی این اجازه را نمی دهد که با موضوع، رویکردی کاملا پژوهش محور داشت. تجربیات کشورهای پیشرو و سازمانهای فراملیتی نیز بهطور مطلق منطبق و متکی بر پژوهشهای خود آنان نیست بلکه با بهرهگیری از نتایج کار محققین در سراسر دنیا و تجربیات میدانی و اجرایی و با در نظر گرفتن ملاحظات محلی حدود مجاز را برای عوامل زیان آور تدوین و منتشر می کنند. منبع اصلی در ویرایشهای قبلی و اخیر کتاب حدود مجاز مواجهه کشور اقتباسی و با محوریت راهنمای حدود مجاز مواجهه از انتشارات ACGIH بوده است. این راهنما صراحت دارد که در حدود مجاز تعیین شده صرفاً ملاحظات اثر بر سلامت عوامل زیان آور مدنظر قرارگرفته است و مالحظات اقتصادی و فناوری و قانونی و ویژگیهای بومی کشورها در آن لحاظ نشده است. بدین جهت در سال 1398 مرکز سالمت محیط و کار وزارت بهداشت تصمیم گرفت که با رعایت سه رویکرد: اقتباس، پژوهش محوری و اجماع علمی صاحب نظران به بازنگری حدود مجاز مواجهه شغلی بپردازد. درهرحال پایه اصلی تدوین ویرایش جدید، با رعایت قالب اصلی ویرایشهای قبلی کتاب حدود مجاز مواجهه شغلی بوده است و با در نظر گرفتن موارد زیر تدوین گردید:
· کتاب "حدود مجاز مواجهه شغلی" ویرایش چهارم، انتشار سال 1395
· استفاده از فهرست آخرین حدود مجاز شغلی سازمانهای ACGIH :،NIOSH،OSHA استانداردهای اتحادیه اروپا و حدود مجاز کشورهای ژاپن
· استفاده از منابع علمی نو و معتبر بینالمللی و نتایج آخرین مطالعات در کشورهای دیگر
· بهرهگیری از یافته ها و مدلهای میدانی از مطالعات کاربردی توسط محققان داخلی
· استفاده از پایگاههای اطالعات معتبر بینالمللی
· در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، فناوری، اجتماعی و راهبردهای مصوب بالادستی کشور
· در نظر گرفتن وسعت و خصوصیات جامعه کارگری در مواجهه با عامل زیان آور
· در نظر گرفتن پیمان ها و قوانین ملی و بین المللی مرتبط
· در نظر گرفتن ماموریت ها و چشم اندازهای متفاوت متاثر از مسئولیت های مشترک با سازمانهای بین المللی و بین دولتها
کتاب حاضر تحت عنوان "حدود مجاز مواجهه شغلی" میتواند به عنوان مبنایی برای سالم سازی محیط کار و تأمین سلامت شاغلین مورد استفاده متخصصین بهداشت حرفه ای قرار گیرد. بنابراین استفاده و تفسیر حدود مجاز مزبور، محدود به کسانی است که دانش لازم را برای آن آموخته باشند و از محدودیت هایی که ممکن است در حاالت مختلف عملی پدید آید آگاهی داشته و بتوانند تفسیر صحیحی از تطابق این حدود مجاز با آلودگی محیط کار به دست آورند. مطالعه اسناد و مدارکی که بر پایه آن حدود مجاز وضع گردیده میتواند راهنمای خوبی در این زمینه باشد. جهت استفاده از این کتاب لازم است مقدمه هر بخش را به دقت مطالعه و در موارد ضروری با متخصصین مربوطه مشورت نمایند. بدیهی است که مسئولیت عواقبی که از کاربرد غیر صحیح این حدود مجاز به وجود آید و یا احیاناً>> مربوط به حاالت استثنایی و بسیار نادر باشد به عهده مرکز سلامت محیط و کار نخواهد بود. کتاب <<حدود مجاز مواجهه شغلی>> هر دو تا سه سال یکبار مطابق با مقتضیات و اولویت های کشوری مورد تجدید نظر قرار می گیرد. لذا کلیه اسناد و مدارک به دست آمده در ارتباط با تأیید یا رد موارد اعالم شده مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در صورت تأیید در چاپ بعدی ملحوظ خواهد شد.رعایت حدود مجاز اعلام شده در این کتاب برآوردی از وضعیتی است که در آن شرایط اختلال فیزیولوژیک یا بیماری مشهودی برای شاغلین در محدوده های اعلام شده حادث نگردد. لیکن باید توجه داشت که شرایط جسمانی و زمینه های فردی شاغلین متفاوت است و این حدود بیان کننده مرز حقیقی بین سالمت و خطر نیست به همین منظور در اغلب موارد حد مراقبت نیز تعریف گردیده است.به نظر میرسد اگر شاغلین روزانه 8 ساعت و 40 ساعت کار هفتگی با حدود تعیی نشده مواجهه داشته باشند با سطح اطمینان قابل قبولی برای سنوات کاری و بعد از آن سالمت آنان تأمین میگردد.کتاب بازنگری شده حاضر، حاصل بیش از دو سال کار مداوم و پیگیر مرکز سالمت محیط و کار با مشارکت اعضاء کارگروه های علمی مرتبط بوده است که به جامعه متخصصین و شاغلین پر تالش کشور تقدیم میگردد و امید است مورد توجه و عنایت خداوند متعال قرار گیرد. از کلیه همکاران محترم استدعا داریم که نظرات اصلاحی و پیشنهادی خود را به مرکز سالمت محیط و کار، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به آدرس تهران، شهرک قدس، میدان قدس، بلوار شهید فرحزادی، خیابان ایوانک شرقی، وزارت بهداشت و درمان، ارسال نمایند. این نظرات میتواند شامل اصلاح توضیحات علمی کتاب و پیشنهاد تعدیل یا ایجاد حدود مجاز عوامل زیان آور باهدف بومی سازی انجام شود.خواهشمند است نظرات خود را بصورت خلاصه ی مدیریتی، پیشنهادات، دالیل توجیهی (حداکثر در 10 صفحه) و منابع مورد استفاده به صورت پیوست ارسال نمائید. نظرات واصله در کارگروه تخصصی مربوطه بررسی و در صورت تصویب، در نسخه بالفصل بعدی ارائه میگردد. نظرات مصوبی که امکان تحقق آنها در بازه کوتاه فراهم نیست در صورت تصویب و قابل اجرا بودن در نسخه های آتی ارائه خواهد شد.
