بستن
.jpg)
ارگونومی چیست؟
کلمه ارگونومی از دو واژه یونانی Ergo به معنای کار و Nomos به معنای قاعده و قانون گرفته شده است. این واژه نخستین بار در سال 1857 میلادی توسط وویچ جاسترزبوفسکی در یک روزنامه لهستانی به کار برده شد. پیشینه مطالعه علمی انسان و کار و مفهوم رابط انسان- ماشین به مطالعات یک مهندس آمریکایی به نام فردریک دبلیو تیلور بر می گردد که در سال 1881 مطالعه زمان را برای بهبود راندمان کار ارئه کرد. به طور کلی:
ارگونومی یا فاکتورهای انسانی رشته ای تخصصی با موضوع بررسی تعاملات بین انسان ها با دیگر مولفه های یک سیستم است که در آن از اصول، نظریات، اطلاعات و روش های موجود برای طراحی کار در جهت حصول آسایش و بهزیستی بیشینه و عملکرد بهینه سیستم استفاده میشود.
هدف دانش ارگونومی:
• صیانت از نیروی انسانی در جهت تامین سلامتی، رضایت و ایمنی
• بهبود عملکرد و بهره وری کل سیستم
تعاریف ارگونومی:
قواعد کار: معنی لغوی ارگونومی عبارتست از " قواعد کار". این واژه بار معنایی مثبت دارد زیرا هر کسی که این قواعد را بداند از مزایای آن منتفع خواهد شد. در این علم مجموعه ای از اصول مفهومی به عنوان راهنمای متناسب سازی محیط کار، ابزار و تجهیزات، محصولات و خدمات با نیازهای کاربران ارائه میشود. ارگونومی استراتژی های طراحی، مهندسی و فلسفه مدیریت شایسته را با هدف نیل به هدف اصلی ارگونومی یعنی برقراری تناسب بین کارکنان و فعالیت های شغلی آنها تبیین میکند.
تناسب وظیفه با فرد: شاید عبارت "متناسب کردن وظیفه با فرد، نه فرد با وظیفه" معروف ترین تعریف ارگونومی باشد. در سطح پایه این تعریف، تناسب طراحی ابزار یا وظیفه کاری با انسان مطرح است ولی در سطح پیشرفته تر، منظور مطالعه نوع بشر و رفتار او از جنبه های آناتومیکی، فیزیولوژیکی و روانشناسی است تا به واسطه نتایج حاصله بتوان وظایف را متناسب با ویژگی های انسان طراحی کرد.
کار هوشمندانه تر، نه سخت تر: این عبارت بیانگر آرزویی است که دستیابی به آن از زمان های قدیم آرزوی بسیاری از مردم بوده است. ارگونومی مشخصا ً روش هایی را برای یافتن راه های هوشمندانه تر انجام کار ارائه میکند. به بیان دیگر، ارگونومی کاربست اصول و فنونی را توصیه میکند که به واسطه آنها کارها آسانتر میشود.
کاربر- دوست بودن: واژه کاربر-دوستی را میتوان مترادف با ارگونومی دانست. هر چیزی که ویژگی های کاربر-دوستی را احراز کند، ارگونومیک است. در مقابل، وسایلی که کاربر-دوست نباشند، ارگونومیک نیستند. هر چیزی که به راحتی قابل یادگیری، قابل فهم و قابل استفاده باشد، کار کردن با آن رضایتبخش باشد و افراد را به اشتباه نیندازد، کاربر-دوست است. اگرچه این واژه در ابتدا با ظهور و رشد استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری رواج یافت ولی مفهوم آن قابل تعمیم به جنبه های مختلف زندگی انسان، چه در منزل و چه در شغل، میباشد. با این تعریف، میتوان به ابزار کاربر-دوست، تجهیزات کاربر-دوست، محیط اداری کاربر-دوست، صنایع تولیدی کاربر-دوست، سیستم های بزرگراهی کاربر-دوست و حتی مراکز خرید کاربر-دوست اشاره کرد.
رویکرد ارگونومی: رویکردی سیستماتیک است. این رویکرد بدین معناست که ارگونومی تمام جنبه های مربوط به شاغل و محیط کار را مد نظر قرار میدهد تا مشکلات را شناسایی و راهکارهای مناسب را پیدا کند. چنین رویکردی در یافتن ریشه های علّی مشکلات کوثر است.
در رویکرد ارگونومی موارد ذیل مطالعه میشوند:
1. چگونه افراد کار میکنند؟
2. چه حرکات و وضعیت های بدنی هنگام کار اتخاذ میشود؟
3. از چه ابزارهایی برای انجام کار استفاده میشود؟
4. کار چگونه برنامه ریزی شده است؟
موارد ذیل برای تجزیه و تحلیل سیستماتیک مورد توجه قرار میگیرند:
1. نیروهای اعمال شده برای انجام وظایف (بیومکانیک)
2. پوسچرهای کاری (مشکلات عضلانی- اسکلتی)
3. انرژی مصرفی برای انجام دادن وظایف شغلی(خستگی)
4. شرایط محیطی (گرما، سرما، سرو صدا، روشنایی)
5. ساعات کاری: مدت زمان کار (خستگی)
6. تعامل انسان - ماشین
7. تعاملات اجتماعی، سازمان بندی کار، نوع مدیریت سازمانی (استرس)
8. بارکاری، تصمیم گیری، نگرش
پوسچر: پوسچر واژهای است که برای بیان وضعیت اندام های مختلف بدن هنگام انجام فعالیت استفاده میشود.
پوسچر طبیعی یا مطلوب: برای اکثر مفاصل، پوسچر خنثی یا طبیعی عبارت است از اینکه آن مفصل کم و بیش در میانه دامنه کامل حرکتی اش قرار داشته باشد.
پوسچر نامطلوب: هرچه یک مفصل بیشتر به سمت یکی از دو انتهای دامنه حرکتی اش کشیده شود، پوسچر آن مفصل نامطلوب تر میشود و تنش بیشتری بر ماهیچه ها، تاندون ها و لیگمان های اطراف آن وارد میشود. به عنوان مثال، پوسچر طبیعی برای مچ شبیه هنگامی است که با کسی دست میدهیم. همچنین، مفصل شانه وقتی در وضعیت طبیعی قرار دارد که بازو در کنار تنه باشد. در اصل، وقتی پوسچر در انتهای دامنه حرکتی قرار میگیرد یا باید ساختارهای غیر فعالی مانند رباط ها فعال شده و به حفظ آن پوسچر کمک کنند و یا باید نیروی انقباضی بیشتری صرف شود تا اندام مورد نظر بتواند حرکت کند. هر چه پوسچر یک اندام از وضعیت طبیعی دورتر شود توان عملکردی آن اندام بیشتر کاهش می یابد. چنانچه پوسچر یک اندام در آن واحد، ترکیبی از خمش و انحراف جانبی را داشته باشد توان عملکردی آن بیشتر کاهش مییابد.
پوسچرهای استاتیک: عبارتند از نگه داشتن اندام هایی از بدن در وضعیت ثابت و بی حرکت به مدت معین به منظور مقابله با نیروی جاذبه، تعادل، گرفتن ابزار در دست و غیره. پوسچر استاتیک همیشه با انقباض مداوم عضلانی همراه است. کار استاتیک، به محض اینکه ماهیچه به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه منقبض بماند شروع میشود. مدت زمانی که عضله در وضعیت پوسچر استاتیک قرار میگیرد به مقدار نیروی لازم برای حفظ پوسچر استاتیک یا برداشتن و نگهداشتن ابزار یا بار بستگی دارد. طبق نظر کورینکا، سه عامل برای تائید پوسچر استاتیک اهمیت دارند: ثبات پوسچرال، تنش های ناشی از کار و محتوای کار.
ارزیابی ریسک ارگونومیکی: استفاده از روش های فیزیکی برای اینکه بدانیم کار به چه نحوی انجام میشود بسیار مهم است. شیوه های
متعددی برای ارزیابی مواجهه شغلی با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی-عضلانی وجود دارند. اکثر این روش ها پوسچر نامطلوب را به عنوان عنصر مرکزی ایجاد خطر در نظر گرفته اند که تحت تاثیر عوامل دیگری مانند تکرار یا مدت زمان مواجهه اثرات مخرب تری را موجب میشود. شیوه های ارزیابی خطر بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار در بیشتر موارد بر اساس تکنیک مورد استفاده به 3 دسته اصلی زیر تقسیم میشوند:
1. شیوه های پرسشنامه ای یا فردی: نقشه بدن، PLIBEL و کرنل
2. شیوه های ثبت پوسچر: OWAS و REBA
3. شیوه های عینی یا دستگاهی
استرس شغلی: استرس شغلی شامل مجموعه ای از واکنش های جسمی و هیجانی منفی است که اگر بین تقاضاهای شغلی و میزان کنترل عملکردی فرد شاغل (توانایی، منابع در دسترس، ویژگی ها و نیازها) تضاد وجود داشته باشد بروز میکند. طبق تعریف، استرس شغلی عبارت است از کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگی های فردی شاغل به گونه ای که (استرس های محیط کار و در نتیجه فشارهای مرتبط با آن) بیشتر از حدی باشد که فرد بتواند از عهده آن بر آید. به طور کلی، ترکیب تقاضاهای زیاد شغلی و کنترل کم باعث بر هم خوردن تعادل بین اجزاء سیستم کاری شده و استرس را ایجاد میکند.
