بستن
فواصل ایمن در کار با برق
مقدمه
نیروی الکتریسیته عضوی جدایی ناپذیر از زندگی پیشرفته امروزی است و در همه بخش های زندگی انسان ها حضور دارد. این نیرو علاوه بر اینکه یک عامل بسیار موثر در بهبود شرایط زندگی انسان ها است پتانسیل ایجاد حوادث بسیار خطرناک و مخرب را نیز دارد. این حوادث می‌توانند منجر به آسیب جدی به انسان، امکانات و تجهیزات بسیار مهم و مورد استفاده شوند. در راستای جلوگیری از این موارد سازمان های نظارتی و اجرایی کشور مانند وزارت نیرو، قوانین و مقرراتی را تدوین کرده‌اند که چه در زمان طراحی شبکه برق و چه در زمان فعالیت در مجاورت منابع و خطوط انتقال برق باید رعایت شوند تا از بروز حوادث ناگوار جلوگیری شود. فاصله ایمن با برق و تجهیزات برقی یکی از مفاد مهم در قوانین مذکور می‌باشد که رعایت آن برای کارکنان الزامی است. در ادامه با برخی نکات در این زمینه آشنا خواهید شد.
تصویر1. شبکه توزیع برق
طراحی شبکه برق ایمن
طراحی شبکه انتقال و توزیع برق اصول و قواعد مهندسی خاص خود را دارد ولی در کنار این اصول ویژه، باید مواردی که مربوط به ایمنی است نیز رعایت شود. با رعایت این موارد به بهترین شکل ممکن، می‌توان از این انرژی با خیال آسوده و بدون نگرانی از وقوع حادثه استفاده کرد. موارد زیر بخشی از اصول ایمنی هستند که باید در زمینه طراحی توجه ویژه‌ای به آن‌ها شود:
• رسانا ها و تجهیزات باید در برابر جریان بیش از ظرفیت محافظت شوند.
• ترمینال اتصال به زمین در پریز ها و رابط سیم ها نباید برای هدفی غیر از اتصال به زمین استفاده شود.
• تمام سیستم های جریان متناوب که دارای ولتاژ 50 تا 1000 ولت می‌باشند باید زمین شوند. مسیر اتصال به زمین از مدار ها، تجهیزات و محفظه ها باید دائمی و پیوسته باشد.
• هادی هایی که وارد جعبه ها و منافذ دیوارها می‌شوند باید از سایش و آسیب محافظت شوند. همچنین منافذی که هادی ها از طریق آن‌ها وارد قسمت مورد نظر می‌شوند باید به طور به بهترین شکل ممکن بسته شوند.
• تمام جعبه های کشش(پول باکس) و جعبه های اتصال باید دارای روکش های تایید شده باشند. در صورت استفاده از روکش های فلزی حتما باید آن قسمت ها از طریق سیستم ارت به زمین متصل شوند.
• جعبه های کشش(پول باکس) و جعبه های اتصال برای سیستم هایی با ولتاژی بیش از 600 ولت باید محفظه ایمنی جداگانه داشته باشند که علامت نشانگر ولتاژ بالا روی آن‌ها ثبت شده باشد.
• تابلو هایی که دارای قطعات برق دار هستند باید در مکان هایی که به طور دائم خشک هستند قرار بگیرند. لازم به ذکر است که در محیط های مرطوب باید از محفظه هایی استفاده شود که ضد آب می‌باشند.
• سیم ها و کابل ها باید از آسیب های تصادفی محافظت شوند. برای مثال گوشه ها و برآمدگی های تیز می‌توانند موجب آسیب و کاهش کارایی سیم ها شوند.
• سیم های هادی که دارای یک سر لخت می‌باشند باید حداقل 10 فوت بالاتر از هر نقطه‌ای که بر اساس طراحی مسیر امکان تردد انسان وجود دارد مانند پیاده رو ها و هر گونه برجستگی موجود در مسیر قرار گیرند. این ارتفاع برای مناطقی که دارای ترافیک غیر کامیون هستند 12 فوت، برای مناطقی که امکان تردد کامیون ها وجود دارد 15 فوت و برای خیابان های عمومی و جاده ها که تردد انواع وسایل نقلیه ممکن است 18 فوت می‌باشد.
• در هر فضای کاری که تجهیزات الکتریکی با ولتاژ بیش از 600 ولت کار می‌کنند باید حداقل یک ورودی با عرض 24 اینچ و ارتفاع 6 اینچ به عنوان خروجی اضطراری وجود داشته باشد. تمام هادی های برق دار موجود در کنار این ورودی باید عایق شده و محافظت شوند.
• در اطراف تجهیزات الکتریکی باید فضای کار کافی و مناسب وجود داشته باشد تا فعالیت های کاری توسط کارکنان به طور ایمن و اقدامات نگهداری این تجهیزات به بهترین شکل ممکن انجام شود. حداقل فاصله در هنگام کار با این تجهیزات باید 36 اینچ باشد. البته در برخی موارد بنابر توصیه سازمان های ذی‌صلاح کمتر از این فاصله هم قابل قبول است.
• برقراری سیستم lockout/tagout
• تجهیزات الکتریکی باید به صورت اصولی و درست نصب شوند. ایمن بودن و عدم وجود هر گونه خطر برای کارگر باید تایید شود.
• همه قطع‌کننده ها باید برچسب‌گذاری شوند تا عملکرد مدار ها نشان داده شود.
• تجهیزات الکتریکی که با ولتاژ بیش از 50 ولت کار می‌کنند باید توسط محفظه هایی محافظت شوند.
• محل هایی که تجهیزاتی با ولتاژ 50 ولت یا بیشتر قرار دارند باید با علائم هشدار دهنده مخصوص مشخص شوند.
تصویر2. محوطه‌ای با ولتاژ بالا
فاصله های ایمن
طبق آیین نامه وزارت نیرو در هنگام کار با برق یا قسمت های برق‌دار تجهیزات، افراد باید از وسایل عایق و لوازم حفاظت فردی مناسب استفاده کنند و تلاش کنند زیاد از حد نزدیک محل های پر خطر نشوند. جدول زیر نشانگر حداقل فاصله مجاز افراد در هنگام کار با ولتاژ های مختلف است.
جدول1. حداقل فاصله مجاز برای جریان متناوب
در چه موقعیت هایی می‌توان جدول فوق را نادیده گرفت:
• افراد نسبت به قسمت هاي برق‌دار عايق شده و محافظت شده باشند. (استفاده از دستکش و لوازم حفاظت فردی مناسب)
• یا برعکس گفته فوق برقرار باشد. (قسمت برق‌دار نسبت به افراد يا هر نوع جسم هادي برق‌دار دیگر عايق و محافظت شده باشد.)
جدول 2. حداقل فاصله هوايي مجاز كار روي خطوط برق‌دار با دست لخت براي جريان متناوب
حریم خطوط انتقال برق
توجه به حریم خطوط انتقال برق در زمینه ساخت و ساز، شهرسازی و توسعه شهر از اهمیت بسیاری برخوردار است. حریم خطوط انتقال برق توسط وزارت نیرو برای جلوگیری از آسیب به شبکه توزیع برق، عدم اختلال در فرآیند آن و همچنین برای تامین امنیت افرادی که در نزدیکی این خطوط مشغول به کار هستند، تعیین می‌شود. به طور کلی 3 نوع خط انتقال برق وجود دارد که اساس تقسیم بندی آن‌ها، ولتاژ جریان عبوری می‌باشد. خطوط انتقال برق و حریم ویژه هر یک به شرح زیر می‌باشد:
1. برق فشار ضعیف(ولتاژ جریان کمتر از 1 کیلو ولت)
حریم این نوع خطوط انتقال به صورت زمینی بوده و 1.3 متر می‌باشد.
حریم زمینی: از سطح زمین دو نوار در دو طرف مسیر خط انتقال نیرو در نظر گرفته می‌شود که میزان آن بر اساس انواع خطوط انتقال برق متفاوت است.
2. برق فشار متوسط(ولتاژ جریان بین 1 تا 63 کیلو ولت)
در این نوع خطوط انتقال حریم بر اساس میزان ولتاژ به دو صورت زیر می‌باشد:
الف) ولتاژ 1 تا 20 کیلو ولت که حریم به صورت زمینی بوده و 2.1 متر می‌باشد.
ب) ولتاژ 33 کیلو ولت که حریم به صورت زمینی بوده و 3.5 متر می‌باشد.
3. برق فشار قوی(ولتاژ جریان بیش از 63 کیلو ولت)
در این نوع خطوط انتقال نیز مانند خطوط انتقال فشار متوسط حریم بر اساس میزان ولتاژ جریان عبوری تعیین می‌شود:
الف) ولتاژ 63 کیلو ولت دارای حریم زمینی به اندازه 8 متر، حریم افقی 3 متری و حریم عمودی 6 متری می‌باشد.
ب) ولتاژ 132 کیلو ولت دارای حریم زمینی به اندازه 9 متر، حریم افقی 4.5 متری و حریم عمودی 7 متری می‌باشد.
ج) ولتاژ 230 کیلو ولت دارای حریم زمینی به اندازه 11.9 متر، حریم افقی 6.5 متری و حریم عمودی 8 متری می‌باشد.
د ) ولتاژ 400 کیلو ولت دارای حریم زمینی به اندازه 14 متر، حریم افقی 9 متری و حریم عمودی 10 متری می‌باشد.
ه) ولتاژ 765 کیلو ولت دارای حریم زمینی به اندازه 25 متر، حریم افقی 20 متری و حریم عمودی 15 متری می‌باشد.
حریم عمودی: فاصله عمودی در هوا از طرفین هادی جریان برق(فاصله در راستای قائم).
حریم افقی: فاصله افقی در هوا از طرفین هادی جریان برق(فاصله در راستای افق).
لازم به ذکر است که در پروژه های عمرانی توجه به این نکات بسیار مهم و حیاتی است.
حريم خطوط انتقال انرژي
طبق قانون سازمان برق ايران و تصويب نامه هيئت وزيران در سال 1347 حريم خطوط انتقال عبارت است از:
1) حريم درجه يك
دو نوار موازي خط انتقال در طرفين آن و متصل به تصوير فاز كناري روي زمين است كه عرض هر يك از اين دو نوار در سطح افقي در جدول زیر ذکر شده است.
2) حريم درجه دو
دو نوار در طرفين حريم درجه يك و متصل به آن است. فواصل افقي حد خارجي حريم درجه دو از محور خط در هر طرف در جدول زیر ذکر شده است. (محور خط: خط واصل بين مراكز دو پايه مجاور است.)
جدول 3. حريم خطوط انتقال
در زير خط و حريم درجه يك، اقدام به عمليات ساختماني (ايجاد تاسيسات مسكوني)، ایجاد تاسيسات دامداري، درختكاري و ایجاد باغ و همچنین انبارداری تا هر ارتفاعی ممنوع است. فقط ايجاد زراعت فصلي و سطحي، حفر چاه و قنات، راهسازي و شبكه آبياري با رعايت اصول حفاظتي مشروط بر اينكه سبب ايجاد خسارت به تأسيسات خطوط انتقال نگردد مجاز است. البته حفر چاه و قنات و راهسازي نیازمند مجوز وزارت نيرو می‌باشد.
در حريم درجه دو ايجاد تاسيسات ساختماني اعم از مسكوني، صنعتي و مخازن سوخت تا هر ارتفاعی ممنوع می‌باشد.
تصویر3. حریم خطوط برق
حدود مجاز ذکر شده کمترین فاصله‌ای می‌باشند که باید توسط تمام افراد برای تامین ایمنی رعایت شوند و در مواردی که تجاوز از این حدود لازم باشد باید از افراد ورزیده و کارآمد استفاده شود.
مطالب مرتبط:
مطالب مرتبط:
